Veilige hechting
Veilige hechting is van levensbelang voor ieder mens. Elk kleintje heeft een vast persoon nodig die veiligheid en geborgenheid kan bieden, onbeperkt. Vaak is dit de moeder (met direct daarnaast de vader/partner).
Veilige hechting maakt dat je kleintje een veilige basis heeft om de wereld te ontdekken, het geeft zelfvertrouwen, motivatie tot leren, vertrouwen in de ander, geeft kwaliteiten voor het opbouwen en onderhouden van duurzame relaties, zorgt voor een goede stressregulatie en het vermogen conflicten op te lossen. Ook heeft een veilige hechting positieve invloed op de mate van impulsiviteit en hebben veilig gehechte kinderen meer kans later zelf een goede ouder te zijn.
Je kleintje heeft negen maanden in je buik mogen groeien. Daar voelde ze zich veilig, omhuld door je baarmoeder en verbonden met je door de navelstreng. Alle geluiden zijn haar bekend: je hartslag, je stem, de geluiden uit jouw directe omgeving (stemmen, dagelijks geluiden). Maar, en dat is heel waardevol, je kleintje kwam daar ook al in contact met jouw hormonen. Nu je kleintje in je armen ligt gaat de uitwisseling van hormonen door en legt dat een belangrijke basis in het hechtingsproces.
Uit onderzoek is gebleken dat lichaamscontact stress reduceert, niet alleen tijdens de zwangerschap of kort na de geboorte, maar ook tijdens het hele eerste levensjaar en daarna. Denk maar eens aan een situatie waarin je zelf bang bent: hoe fijn is het dan dat iemand bij wie je je veilig voelt een arm om je schouder legt of je een knuffel geeft?
Je kleintje wordt met slechts 25% van de hersencapaciteit geboren. 75 procent van de hersengroei vindt plaats in de eerste twee levensjaren van je kleintje. Bij positieve belevingen zoals lachen, praten- en knuffelen komen dopamines vrij die de ontwikkeling van de hersenen bevorderen. Bij negatieve belevingen komen de stresshormonen vrij die de ontwikkeling van de hersenen kunnen schaden. (Mohrbacher & Kendall-Tackett, 2005). De hersencellen en verbindingscellen tussen de hersendelen ontwikkelen zich dus onder invloed van hormonen zoals oxytocine. Cortisol (stresshormoon) remt juist de ontwikkeling van deze hersencellen. Over deze hormonen vertellen we je verderop wat meer…..
Uit de buik, op de buik......
Je kleintje ervaart een enorme overgang: uit de buik, op de buik. Dit geeft stress en soms ook pijn, die door het liggen op moeders borst worden verminderd. Huid-op-huidcontact heeft een positief effect op de hartslag, temperatuur, reflexen, stressvermindering, hersenontwikkeling, borstvoeding, het gevoel van veiligheid en het kennismaken met elkaar. Voor jullie kleintje de meest comfortabele plek, voor jullie als de ouders een heel intiem moment.
Vlak na de geboorte daalt de bloedsuikerspiegel van je kleintje. Het toepassen van huid-op-huidcontact zal het kind beschermen tegen een te sterke daling omdat het de baby warmte, rust en geborgenheid geeft, met een verminderd energieverbruik als gevolg (Moore et al., 2007; Walters, et al.,2007). Daarnaast heeft je kleintje onbeperkt toegang tot de borst: de eerste melk (colostrum) is heel voedzaam en zorgt voor een stabiele bloedsuikerspiegel.
Wist je dat je kleintje in staat is om op eigen kracht de borst en tepel te vinden en te starten met drinken? Wanneer je ongestoord en in rust geniet van deze eerste ontmoeting zul je zien dat je kleintje enige tijd na de geboorte, gemiddeld 30 – 40 minuten, begint met het maken van mondbewegingen, met smakken met de lippen en zuigen op handen en vingers. De smaak en de geur van het vruchtwater op haar handen leiden je kleintje naar een olieachtige substantie op de tepel die lijkt op vruchtwater. Vaak maakt ze stapbewegingen met haar beentjes om vooruit te komen, waarbij ze zich afduwt tegen jouw buik. Druk, veroorzaakt door deze stapbewegingen op de buik stimuleert een vlotte placentaloslating en vermindert het risico op bloedingen. Je kleintje maakt, om bij de tepel te komen, kleine opdrukbewegingen, waarbij ze eerst de ene arm omlaag brengt in de richting waarin ze wil gaan. Ze maakt daarboven massageachtige handbewegingen die de borst stimuleren en voorbereiden op de eerste voeding. Af en toe stopt ze even om daarna weer verder te gaan of van richting te veranderen. Eenmaal bij de tepel zal ze zijwaartse bewegingen maken, waarbij ze over de tepel heen en weer schuurt. Door dit gedrag worden de tepels geprikkeld en zullen je tepels zich wat meer oprichten. Hierna zal je kleintje de mond wijd openen en na enkele pogingen de tepel en het tepelhof goed omvatten en starten met zuigen. De handbewegingen worden gestaakt wanneer je kleintje zuigt. Wanneer ze pauzeert tijdens het zuigen, zonder de borst los te laten, begint ze weer met de handbewegingen. Het is dan ook belangrijk dat de handjes niet worden vastgehouden en jullie samen ongestoord gebruik maken van dit natuurlijke proces.
Uit onderzoek is gebleken dat het aantal baby’s met een succesvolle eerste voeding dubbel zo groot is bij ongestoord vroeg huid-op-huidcontact in vergelijking met pasgeborenen die aangekleed worden en in de armen van hun moeder worden gelegd. Belangrijk dus om deze kans te benutten.
Mocht je, om welke reden dan ook, geen borstvoeding geven dan is het heel belangrijk wel ruimte en tijd te maken voor het lichamelijke contact. Neem je kleintje bloot bij je (alleen een luier aan) en knuffel veel. Het geven van de fles kun je ook op deze blote manier doen. Draag je kindje veel bij je (draagdoek!).
Je kleintje heeft gevoelige zintuigen: wanneer ze iets opmerkt dat als bedreigend wordt ervaren, ontstaat er een stressreactie. Stress kan worden opgeroepen bij een injectie, mishandeling, scheiding van de ouders, et cetera. Adrenaline (hormoon dat in de eerste 10 stressvolle minuten vrij komt) en cortisol (bij stress langer dan die 10 minuten), zullen het lichaam in een staat van paraatheid brengen. Deze hormonen zijn niet direct schadelijk voor de hersenen, maar als de stressreactie niet gestopt wordt, zullen de cortisolniveaus blijven stijgen en deze zullen naderhand wel negatieve gevolgen in de hand kunnen werken (zoals angststoornissen, depressie, hartstoornissen, verslavingen, diabetes op volwassen leeftijd) en de hersengroei belemmeren. Daarnaast verstoort cortisol het immuunsysteem en de groei van de baby. (Verweij, 2007; Anisman et al., 1990).
Het is heel belangrijk om ervoor te zorgen dat je kleintje zich veilig voelt. Ze kan niet logisch nadenken (die hersendelen zijn immers nog niet ver genoeg ontwikkeld) maar alleen onderscheid maken in ‘veilig’ of ‘niet veilig’. Een gevoel van veiligheid zorgt ervoor dat je kleintje zich ontspannen voelt bij de moeder (en daarna de vader/partner). Dit draagt bij aan optimale groei, bevordert de hechting en zorgt voor een bevredigende borstvoedingsrelatie. Een gevoel van onveiligheid houdt je kleintje in een permanente staat van alertheid, werkt vermijdingsgedrag in de hand en heeft achterblijvende groei en een moeizame borstvoedingsrelatie tot gevolg. De baby gedijt niet, maar verkeert in de overlevingsmodus.
Samengevat: voor elke kleintje is het van groot belang stress te vermijden, veel huid-op-huidcontact met de moeder (en daarna de vader/partner) te ervaren en borstvoeding te krijgen. Dit zorgt voor een groot gevoel van veiligheid, geborgenheid en komt de hechting ten goede. Deze punten zijn belangrijk voor veel lichamelijke ontwikkelingen (zoals de groei, hersenontwikkeling, temperatuur regulatie, minder huilen, meer rust, bloedsuikerspiegel) en voor het slagen en de duur van de borstvoedingsperiode.
De hormoonuitwisseling tussen moeder en kind speelt een grote rol, hier volgt een overzicht van vier belangrijke hormonen die een belangrijke rol spelen tijdens zwangerschap/geboorte/postnatale tijd.
Oxytocine (knuffel-/ liefdeshormoon)
Dit hormoon komt o.a. vrij tijdens seksuele activiteit, het orgasme, de geboorte en borstvoeding. Tot 1 uur na de geboorte worden piekwaarden van oxytocine bereikt door huid-op-huidcontact. Deze piekwaarden stimuleren ‘moederend gedrag’ en hebben een belangrijke functie bij de vroege hechting tussen moeder en kind. Je ziet na de geboorte dat je kindje je aankijkt, heel wakker is. Doordat jullie dit mooie hormoon uitwisselen reageren jullie instinctief op elkaar. Neem hier ruim de tijd voor. Het is fijn om in een lekker warme ruimte te bevallen, het licht te dimmen en in alle rust te kunnen kennismaken met je kleintje. Zorgverleners (verloskundige, kraamverzorgster) zullen observeren of het goed gaat met zowel moeder als kind. Jullie kleintje zal op je buik worden afgedroogd en bedekt worden met een warme doek. Ook krijgen de pasgeboren kleintjes meestal een mutsje op, dit is om afkoelen tegen te gaan. Wanneer je kleintje op jouw huid ligt (doe je shirt dus uit) zal de temperatuur stabiel zijn doordat jouw lichaam zich aanpast aan de behoefte van je kleintje. Zelfs bij een tweeling werkt dat, je borsten kunnen verschillende temperatuur aannemen om elk kindje te voorzien van de juiste warmte, bijzonder toch?
Eerste kennismaking.....
Geef gerust aan dat je in alle rust wilt kennismaken en geen haast hebt met het aankleden of wegen. Soms zijn zorgverleners gehaast omdat zij al een drukke dag gehad hebben of nog een bevalling elders zullen begeleiden. Dit hoeft geen invloed te hebben op de eerste uren die je met jullie kleintje wilt doorbrengen, geef dit dus gerust aan, dan zal er rekening mee gehouden worden.
Inmiddels weten we dat de alerte fase direct na de geboorte wordt opgevolgd door een slaapfase. Slapen is een gezonde reactie op de doorgemaakte stress van de geboorte en zorgt voor rijping van de hersenen. Gebleken is dat de kleintjes na huid-op-huidcontact langer in een rustige slaap vallen dan kleintjes die geen huid-op-huidcontact gehad hadden na de geboorte.
Tijdens de kraamtijd zal oxytocine een blijvende invloed hebben op de samentrekkingen van de baarmoeder tijdens de borstvoeding (en zelfs tot 20 minuten na de voeding). Je kunt dit soms goed voelen (naweeën). Dit hormoon blijkt een rol te spelen in het samenbrengen van mensen en het versterken van relaties. Borstvoeding zorgt ervoor dat er op een heel vanzelfsprekende en natuurlijke manier intensief lichaamscontact kan ontstaan. Bovendien heeft oxytocine stressreducerende capaciteiten: het verlaagd de bloeddruk, verhoogt de pijndrempel, vermindert de hoeveelheid stress en verhoogt de activiteiten van het maag-darmstelsel. Dit alles zorgt voor een gevoel van welbehagen bij de moeder. Gelijksoortige effecten, zoals minder huilgedrag en lagere concentraties van het stresshormoon cortisol, worden bij kleintjes waargenomen. (Uvnäs–Moberg &Petersson, 2005).
Oxytocine komt nooit alleen vrij, maar is steeds deel van een complexe hormonale balans. Zo spelen prolactine, adrenaline en endorfine ook een rol in de interactie en vroege hechting tussen moeder en kind (Buckley, 2003).
Hormonen.......
Endorfine (het hormoon van plezier en euforie)
Endorfine werkt pijnstillend en heeft een morfineachtig effect. Endorfine zorgt voor een gevoel van euforie, plezier en wederzijdse afhankelijkheid. De hoeveelheid endorfine stijgt tijdens de zwangerschap en bevalling en helpt tijdens de bevalling de aanstaande moeder om te gaan met de pijn door haar in een andere staat van bewustzijn, een soort roes, te brengen. Endorfines spelen ook een rol bij de borstvoeding; ze zorgt voor plezier en wederzijdse afhankelijkheid, wat de gehechtheid ten goede komt (Buckley, 2003). Belangrijk is hierbij dat er rust en ruimte is voor jullie, denk dus na over de plaats waar je wilt gaan bevallen (waar voel je je veilig) en wie je in je omgeving denkt te willen hebben (bij wie voel jij je veilig).
Adrenaline (stress-en alertheidshormoon)
Dit wordt afgescheiden door de bijnieren bij stress, angst, honger, kou en opwinding. In het begin van de bevalling kan veel stress (dus veel adrenaline) ervoor zorgen dat de weeën afnemen of zelfs stoppen. Aan het eind van de bevalling gaat het adrenalinepeil meer omhoog zodat de baarmoeder wordt geactiveerd om je kleintje geboren te laten worden. Voor je kleintje is de geboorte een stressvolle periode; dit is meetbaar in haar bloed. Doordat je kleintje ook veel stresshormoon krijgt, is zij direct na de geboorte erg alert. De adrenaline zorgt er bij de geboorte voor dat moeder en kind helder en alert zijn, wat een ideale situatie is voor de eerste ontmoeting en het voortzetten van de moeder/kindrelatie. Je kleintje zal met grote ogen naar jou als haar moeder kijken, daar wordt elke ouder spontaan verliefd van!
Prolactine bemoederingshormoon, zorgt voor de aanmaak van moedermelk
Prolactine is het belangrijkste hormoon bij de aanmaak van moedermelk. Het niveau van prolactine stijgt al tijdens de zwangerschap, maar pas na de geboorte van de placenta komt dit hormoon zo rijkelijk vrij dat de moedermelkproductie op gang komt. Tijdens de zwangerschap zorgen oestrogeen en progesteron ervoor dat de werking van prolactine nog wordt afgeremd. Daarnaast stimuleert prolactine de motorische en zorgende activiteit, stimuleert het de oxytocineafgifte en endorfinewerking en wijzigt het de slaap waakcyclus. Het verhoogt de waakzaamheid van jou als moeder en helpt je tijdens de borstvoedingsperiode om de behoeften van je kleintje prioriteit te geven. In de nacht is de prolactine spiegel ook extra hoog, het voeden van je kindje in de nacht is dus ook heel goed voor het op peil houden van je melkproductie. Zo zie je maar: een hormoon van onschatbare waarde!
Effecten van huid-op-huidcontact voor je kleintje
- Hersenontwikkeling verloopt optimaal.
- Emotionele ontwikkeling verloopt optimaal.
- Er is weinig reden voor stress.
- Je kleintje huilt nauwelijks.
- Je kleintje slaapt rustig.
- Je kleintje is alert wanneer zij wakker is
- Het helpt je kleintje om pijn te verdragen
- Hartslag is regelmatig
- De ademhaling is regelmatig en diep
- Temperatuur van je kleintje is stabiel
- Borstvoeding komt vlot op gang
- Minder/kortere ziekenhuisopname
- Er is een gezond groeipatroon
- Bloedsuikerspiegel is stabiel
Effecten van huid-op-huidcontact voor ouders
- Ouders kunnen zich optimaal hechten aan en contact hebben met hun kleintje
- Ouders hebben een centrale rol in de verzorging
- Emotionele pijn kan optimaal herstellen
- Het is rustgevend
- Ouders voelen zich bekrachtigd in hun rol en hun vertrouwen kan groeien
- Ouders leren de signalen van hun kleintje goed kennen
- Ouders en hun kleintje hebben gelegenheid om te slapen
- De nabijheid helpt (vooral moeders) depressieve gevoelens te voorkomen of verminderen
Soms gaat het anders…………
Soms wordt een kleintje gescheiden van de moeder. Je kunt hierbij denken aan een opname op de kinderafdeling of scheiding na een keizersnede. Dit kan voor jou als moeder voelen alsof er iets van je weggerukt is en dat je dicht bij je kleintje wil zijn. Je kunt angst ervaren, je schuldig voelen tegenover je kleintje en het kan ook zijn dat het moeilijk is te beseffen dat je juist moeder bent geworden.
Het scheiden van moeder en haar kleintje moet zoveel mogelijk voorkomen worden omdat dit nadelige gevolgen heeft op de moederlijke zorg. Denk aan wat we hierboven beschreven, dat hele proces wordt verstoord.
Is de scheiding onvermijdelijk? Geen paniek! Het is uiteraard heel vervelend en tegen natuurlijk…maar ook nu kun je een prima moeder voor je kleintje zijn. Ieder kleintje is anders, sommige kleintjes hebben meer tijd nodig voordat ze klaar zijn voor een eerste drinkpoging en soms zijn er medische handelingen nodig waardoor er tijd zit tussen het eerste contact en het eerste aanleggen (denk aan een reanimatie bij de baby of ernstige bloeding bij de moeder). Wanneer je zelf tijdens de bevalling verdoofd bent geweest (ruggenprik, narcose of een ander pijnstillend middel dat je via een injectie of infuus hebt gekregen), kan je kleintje minder alert zijn waardoor ze moeite heeft met effectief zuigen of helemaal niet drinkt. Het huid-op-huidcontact blijft belangrijk en het is altijd aangenaam om veel en bloot tegen elkaar aan te liggen.
Zodra de situatie het toelaat, is het van grote waarde alsnog te rust, rijd en ruimte te krijgen om in samen te zijn. Hoe sneller je kleintje in haar natuurlijke omgeving is, hoe beter.
Huid-op-huid......
Wanneer huid-op-huidcontact vooraf gaat aan een pijnlijke procedure zoals een hielprik, is het goed je kleintje ruim op tijd (minimum een half uur) bloot bij je op je huid te leggen. Je kleintje ervaart hierdoor minder stress tijdens het prikken dan wanneer ze ineens uit de wieg gepakt wordt voor deze prik.
Er zijn mensen die denken dat je je kleintje zult verwennen wanneer je veel lichamelijk contact hebt. Dat is feitelijk onjuist. Laat je hierdoor dus niet beïnvloeden maar kijk gewoon naar de behoeften van je kleintje. Veel lichamelijk contact helpt je kleintje ontwikkelen en groeien. Tot de leeftijd van 2 à 3 jaar wordt je kleintje niet verwend door het geven van onbeperkt liefde en aandacht: je kunt als de ouders niet te veel liefde geven aan je kleintje. Kinderen beschadigen wel wanneer ze niet voldoende liefde, aandacht en contact krijgen.
Heb je moeite met het geven van veel lichamelijk contact? Dat kan! Schaam je hier niet voor maar bespreek het met personen waarbij je je veilig voelt of met andere ouders die in deze levensfase zitten, of met een zorgverlener. Denk hierbij ook aan docenten babymassage, draagconsulenten.
Wanneer je kindje het fijn vindt veel bij je te zijn is het wel prettig dit praktisch te maken. Ergonomisch dragen past erg goed bij deze behoefte: je hebt je handen vrij maar wel je kindje op een comfortabele manier bij je. Uit onderzoek is gebleken dat kinderen die veel gedragen worden minder frequent huilen. In het westen zijn de meeste mensen niet opgegroeid met deze gewoonte zoals de Afrikaanse vrouwen of de Eskimo’s.
Veilig samen slapen kan ook een fijne optie zijn, je kunt hierbij denken aan aanschuifbedjes en rooming in. Je vindt hierover elders op de site een artikel.
Bronnen (aanbevolen om eens te lezen!)
De oxytocine factor (Kerstin Uvnas Moberg)
Koester je kleintje (Jill Bergman)
Inleiding tot Biological Nurturing (Suzanne Collson)